“….Ik heb wat ik een “grote pot” zou willen noemen, waarin al mijn thema’s samen bestaan, omdat ik ervan overtuigd ben dat de melodie, die identiteit en beeld definieert, het belangrijkste is in de muziek, inclusief de instrumentale muziek. »

“Ik geloof dat elk moment in het leven van een echte kunstenaar een werkstuk is. Een interessante, harde, eindeloze klus. Niet alleen op een bureau, maar vooral door de observatie en assimilatie van geluiden, kleuren, bewegingen en ritmes in de echte wereld. Ik ben steeds aan het werk. »

Mieczyslaw Weinberg

 “Eén van de belangrijkste componisten van deze tijd.”

Dimitri Sjostakovitsj

“Een mens van ongelofelijke zuiverheid; hij leefde niet in een land – toch niet in de realiteit om hem heen. »

Thomas Sanderling

“Vandaag de dag…. strijd ik voor de erkenning van Weinbergs muziek. Decennia lang stond hij in de schaduw van Sjostakovitsj en als veel collega’s maakte ik de fout om de grootsheid van deze componist niet te erkennen. De afgelopen twee of drie jaar begreep ik eindelijk dat Weinberg, aan Sjostakovitsj’s zijde, één van de grootste componisten van zijn tijd was in Oost-Europa. »

Gidon Kremer

De ontdekking van het werk van Mieczyslaw Weinberg dateert voor mij uit 1994. Met het Danel Kwartet, samen met mijn broer Marc en zus Juliette in 1989 opgericht, werkten we aan een integrale van Sjostakovitsj kwartetten, begeleid door het Borodin Kwartet, Fjodor Droezjinin en de Poolse componist Krzysztof Meyer. In die tijd moedigden familie en vrienden van Sjostakovitsj ons aan om ook Weinbergs muziek te bestuderen: Irina Sjostakovitsj, Valentin Berlinsky, cellist van het Borodinkwartet, Alexander Raskatov, toen nog een jonge componist die in Heidelberg woonde, en ten slotte de eminente Belgische musicoloog Frans Lemaire¹, bekend voor zijn werk over de Sovjet- en Joodse muziek. Kort daarop zijn we aan dit avontuur begonnen, eerst met een zoektocht naar partituren bij het befaamde Borodin Kwartet, de musicoloog Manashir Jakoebov en de familie van de componist.

Enkele onvergetelijke momenten: de eerste ontmoeting in Moskou tussen de managers van de uitgeverij Peer Music en naaste familie van Weinberg (Weinbergs tweede vrouw Olga Rakhalskaya en hun dochter Anna), de creatie van drie kwartetten van Weinberg in Manchester (Aria op. 9, Capriccio op. 11 en het Kwartet nr. 6 op. 35), de ontmoeting met Weinbergs eerste dochter Victoria Bishops in Bregenz in 2010, en natuurlijk de talrijke opnamedagen onder de briljante leiding van Barbara Valentin.

In 1944 werd Weinberg reeds erkend door zijn gelijken in Rusland. De muzikanten, dirigenten en filmmakers van zijn adoptieland wachtten niet tot het einde van de Stalinistische Zuiveringen om hem hun respect te betonen, ondanks het ostracisme van een systeem waarin kunst als middel voor propaganda werd gebruikt². Nochtans kan Weinberg door zijn afkomst en zijn creatieve vrijheid niet echt worden beschouwd als een toonbeeld van de Sovjetcomponist! Tot de filmmuziek die hem is toevertrouwd, behoren die van Michail Kalatozovs “The Cranes are flying” in 1957 (Gouden Palm in Cannes in 1958) en de Russische versie van “Winnie de Pooh” in 1969. Vanaf 1943 werd zijn muziek gespeeld door de grootste Russische kunstenaars: Emil Gilels, David Oïstrakh, Leonid Kogan, Mstislav Rostropovitsj…

De vriendschap tussen Weinberg en Sjostakovitsj zal een belangrijke factor blijven in het leven van deze man die zijn hele carrière lang aan de ons gekende geopolitieke omstandigheden onderworpen zal zijn. In 1943 ontdekte Sjostakovitsj de eerste symfonie van de toen jonge Poolse componist. Onder de indruk van zijn talent verkreeg hij voor hem een visum om zich in Moskou te vestigen, en in deze stad zal hij tot zijn dood in 1996 blijven wonen. In 1953, ten tijde van het zgn. Dokterscomplot, werd Weinberg van februari tot eind april gevangengezet, en met het oog op de vrijlating van Weinberg nam Sjostakovitsj een persoonlijk risico door een brief te richten aan Lavranti Beria, de barbaarse leider van de NKVD/MVD (voorloper van de KGB), die vicevoorzitter van de ministerraad van de Sovjet-Unie werd na Stalins dood.

Weinberg was geen leerling van Sjostakovitsj, maar toch circuleert dit beroemde citaat: “Ik beschouw mezelf als zijn leerling, “in bloed en vlees””. De verbanden die men tussen het repertoire van de twee componisten kan leggen komen voort uit een grote wederzijdse waardering. Beiden toonden hun nieuw repertoire aan elkaar in avant-première, met inbegrip van symfonieën in een versie voor twee piano’s. Weinberg en Sjostakovitsj deden zelfs aan een soort vriendschappelijke concurrentie in verband met het aantal gecomponeerde kwartetten. Ik herinner me nog met welke emotie Fjodor Droezjinin³ vertelde over de eerste repetitie met het Beethoven Kwartet van Sjostakovitsj 9de en 10de strijkkwartet (trouwens opgedragen aan Weinberg), in aanwezigheid van de componist, die ongeduldig was over de creatie van die kwartetten, omdat Weinberg er toen nog slechts 9 had geschreven. Sjostakovitsj bewonderde ook het pianistiek talent van zijn jongere vriend en vertrouwde hem de première van zijn vioolsonate (met David Oïstrakh) en van zijn “Zeven Romances op gedichten van Alexander Blok op. 127” (met Galina Vichnevskaïa, David Oïstrakh en Mstislav Rostropovitsj) toe.

Hoewel sommige visionaire prominente personen (componisten, musicologen of verlichte muziekliefhebbers) al snel zijn werk in het Westen verdedigden – Per Skans, Tommy Persson, Franz Lemaire, Alexander Raskatov, Nicolas Bacri … – kreeg hij pas na zijn dood internationale erkenning. David Fanning, bijgestaan door Michelle Assay, heeft het werk van Per Skans overgenomen en ik raad U ten zeerste aan zijn boek “Mieczyslaw Weinberg, In search of freedom“⁴ te lezen. De Poolse musicologe Danuta Gwizdalanka concentreert haar huidige onderzoek op Weinbergs muziek en schreef de eerste Poolse monografie die aan hem is opgedragen en waarvan we hopen dat de Engelse vertaling ervan in de komende maanden verkrijgbaar zal zijn: “Mieczysław Weinberg: Composer from three worlds“.⁵

Mieczyslaw Weinbergs leven wordt getekend door de beproevingen die Europa in het midden van de 20e eeuw door elkaar hebben geschud, en het zou nogal onfatsoenlijk zijn om commentaar te leveren op de invloed van het noodlot⁶ op zijn muziek. Zijn getuigenis is genoeg: “Ik wil niet voor u verschijnen met de aureool van een uitzonderlijk persoon – God verhoede het. Helaas zijn er talloze lotgevallen geweest die erg vergelijkbaar zijn met het mijne. Helaas! Als het behoud van mijn leven mijn bestaan heeft gekenmerkt, geeft het me de indruk dat het onmogelijk is om de schuld terug te betalen, dat niet 24 uur op 24, noch zeven dagen per week creatief werk me niet eens een centimeter in de richting van een mogelijke terugbetaling doet bewegen.”⁷. Deze productieve en onmiskenbaar geniale kunstenaar is altijd aan de positieve kant blijven leven¹ en is nooit het slachtoffer geworden van deze lotsbestemming. Soms kleurde hij zelfs met wat humor de enkele opmerkingen over het menselijk leed dat het Sovjetregime veroorzaakte.

Met de korte inleidingen op elk concert dat men bij deze eerste Biënnale zal kunnen horen, hoop ik uw nieuwsgierigheid op te wekken, en mijn tijdgenoten aan te moedigen hun kennis van Weinbergs leven en werk te verdiepen. Ik ben blij te zien dat het publiek steeds meer belangstelling krijgt voor de muziek van Weinberg. In Bregenz sprak Victoria Bishops, zijn oudste dochter, over de twijfels van haar vader enkele weken voor zijn dood, over het onthaal dat zijn muziek zou krijgen. Het is tijd om hem recht te laten geschieden.

Hartelijk dank aan allen die hebben deelgenomen aan de organisatie van dit evenement en dankzij wie dit eerbetoon een echt feest wordt, waaronder het Poolse Instituut van België, en in het bijzonder Mevrouw Maria Winiarska voor haar vriendelijke medewerking.

Hartelijk dank aan de musici die deze muziek met ziel en passie zullen dienen. Een programmaboekje zal worden aangeboden in de concertzalen. Hiervoor wil ik Danuta Gwizdalanka hartelijk bedanken, die heeft aanvaard om deze te schrijven, alsook Tommy Persson en Olga Rakhalskaya voor het terbeschikking stellen van de foto’s die U er zult vinden. Hartelijk dank ook aan Katarzyna Naliwajek en Nicolas Bacri die de concerten van het Silesian Quartet en Les Métamorphoses zullen presenteren.

Guy Danel

Stichtend lid van het Danel Kwartet (1989 – 2013)

Voorzitter van Chamber Music for Europe

¹ Franz Lemaire, « Le Destin Juif et la Musique ». Fayard 2001 ISBN-13 : 978-2213607634

² Frank Westermann, « Ingenieurs van de ziel ». NL: Singel Uitgeverijen ISBN 9789023489412

³ Over deze ontmoeting, verwijs naar het boek van Fjodor Droezjinin, “Souvenirs”. Museum Graeco-latinum, Moskou, 2006. ISBN 9-785872-451235 p155 & 116

⁴ David Fanning, “In Search of Freedom” . Wolke Verlag, 2010. ISBN 978-3-936000-91-7

⁵ Danuta Gwizdalanka, “Mieczysław Wajnberg :  Kompozytor z trzech światów”. Poznań 2013. ISBN 978-83-913521-6-8

⁶ Een belangrijk boek over het lot van Weinbergs tijdgenoten: Daniel Mendelsohn « The Lost » Harper Perennial, (Reissue edition 2013)ISBN ISBN-13: 978-0062277770

⁷ David Fanning, geciteerd boek p 15